Meme coin: Phân tích độ sâu về hiện tượng tài chính mới

Meme coin không nghi ngờ gì là một trong những hiện tượng nổi bật và khó hiểu nhất trong lĩnh vực tiền điện tử. Từ một đồng tiền có giá trị lớn được tạo ra từ một meme chú chó Shiba Nhật Bản, đến Dogecoin được một doanh nhân nổi tiếng tán dương, những tài sản số này bắt nguồn từ trò đùa, thịnh vượng trong cộng đồng với sự biến động giá cả mạnh mẽ và hiệu ứng tài sản khổng lồ, liên tục thách thức nhận thức của giới tài chính truyền thống.

Những đồng token này thực sự là bong bóng số không có giá trị, hay đại diện cho một loại tài sản hoàn toàn mới? Đặt chúng bên cạnh tài chính truyền thống, chúng ta có thể tiến hành một phân tích sâu sắc về vai trò của chúng. Chúng ta sẽ nhận thấy, Meme coin không phải là một vai trò đơn lẻ, mà là sự kết hợp và khuếch đại của nhiều vai trò bị gạt ra ngoài lề hoặc bị dồn nén trong thế giới tài chính truyền thống, nó vừa là sự thể hiện cực đoan của ham muốn đầu cơ, vừa là biểu tượng cho sự tài chính hóa của văn hóa cộng đồng, đồng thời có thể là một “chiếc gương” để xem xét bản chất của tài chính hiện đại.

Một, Khía cạnh thị trường: “Xổ số rủi ro cao” và “Cổ phiếu rác”

Từ góc độ tài chính truyền thống, Meme coin rất khác so với các công cụ “đầu tư giá trị” mà các nhà đầu tư thông thường quen thuộc (như cổ phiếu blue-chip, trái phiếu chính phủ), nó gần giống với vé số và chip sòng bạc.

Xổ số rủi ro cao hoặc “chip sòng bạc”. Cốt lõi của xổ số truyền thống là, người mua sẽ chịu một khoản lỗ nhỏ cố định (số tiền mua vé) để đổi lấy khả năng rất thấp nhưng có lợi nhuận rất cao. Meme coin hoàn toàn phù hợp với logic này. Hầu hết người mua không dựa trên phân tích công nghệ nền tảng, ứng dụng hay dòng tiền của nó - vì những điều này hầu như không tồn tại trong hầu hết các Meme coin. Quyết định đầu tư của họ xuất phát từ một niềm tin đơn giản: sẽ có người tiếp theo mua với giá cao hơn. Đây chính là sự thể hiện hoàn hảo của “Lý thuyết ngu ngốc” nổi tiếng trong lịch sử tài chính ở thời đại số.

Khác với xổ số truyền thống, “mở thưởng” của Meme coin không phải là một thời điểm cố định, mà là một quá trình liên tục. Quá trình này có thể được kích hoạt bởi một xu hướng trên mạng xã hội, một sự giới thiệu của người nổi tiếng, hoặc một hoạt động cộng đồng bất ngờ. Xu hướng giá không còn phản ánh nền tảng doanh nghiệp, mà trở thành ghi chép thời gian thực về cảm xúc của tập thể. Tình trạng tăng vọt gấp nhiều lần và giảm mạnh xen kẽ xuất hiện, tạo thành cảnh tượng hàng ngày của sự đầu cơ trực tuyến quy mô lớn.

Cổ phiếu “rác” đầu cơ cao. Một số người có thể so sánh Meme coin với “cổ phiếu rác” trong thị trường tài chính truyền thống. Thật vậy, cả hai đều có đặc điểm “rủi ro cao, tiềm năng lợi nhuận cao”. Tuy nhiên, chiều kích rủi ro của Meme coin phức tạp và cực đoan hơn. “Cổ phiếu rác” ít nhất còn có một thực thể pháp lý đứng sau, sở hữu tài sản, kinh doanh (dù yếu ớt đến đâu), và bị ràng buộc bởi các cơ quan quản lý chứng khoán. Mặc dù có sự thao túng giá cả, nhưng vẫn trong một khung pháp lý nhất định.

Và Meme coin, hầu hết được tạo ra trên mạng phi tập trung, không có người kiểm soát thực sự, không có doanh thu từ kinh doanh, hợp đồng thông minh của nó có thể tồn tại lỗ hổng, nhóm sáng lập có thể ẩn danh. Nghiêm trọng hơn, có thể xảy ra sự kiện “kéo thảm”, tức là nhà phát triển đột ngột rút tiền trong quỹ thanh khoản, khiến giá trị token giảm về 0 ngay lập tức. Sự chồng chéo của những rủi ro hệ thống này khiến mức độ rủi ro của Meme coin vượt xa bất kỳ thứ tương tự nào trong tài chính truyền thống, đẩy tính đầu cơ lên một tầm cao chưa từng thấy.

Hai, khía cạnh văn hóa: “cổ phiếu phi truyền thống” và “tiền tệ xã hội”

Nếu Meme coin chỉ đơn thuần là một cuộc đánh bạc, có lẽ nó sẽ không có sức sống mạnh mẽ đến vậy. Sức hấp dẫn sâu sắc hơn của nó nằm ở chỗ, nó đã thành công trong việc chuyển đổi công cụ tài chính thành biểu tượng văn hóa và vé vào cửa xã hội. Trong khía cạnh này, nó có điểm tương đồng với sự kiện cổ phiếu của một nhà bán lẻ trò chơi vào năm 2021 và đã phát huy thuộc tính văn hóa của nó.

Xã hội hóa hành vi tài chính và nhận diện danh tính. Cốt lõi của sự kiện cổ phiếu nổi tiếng năm đó là các nhà đầu tư cá nhân trên một nền tảng xã hội, thông qua việc mua tập thể cổ phiếu bị các tổ chức bán khống nhiều, đã thành công “tấn công” các quỹ phòng hộ trên Phố Wall. Trong quá trình này, cổ phiếu không còn là một chứng nhận đầu tư cổ phần đơn giản, mà trở thành một “lá cờ”, một “niềm tin”, là “vũ khí” của các nhà đầu tư cá nhân chống lại hệ thống tinh hoa tài chính. Việc nắm giữ cổ phiếu này trở thành một tuyên ngôn danh tính: “Tôi là một thành viên của cộng đồng này, tôi đứng ở phía đối lập với Phố Wall.”

Meme coin đã đưa hành vi tài chính cộng đồng này lên một tầm cao mới. Việc nắm giữ một số Meme coin nổi tiếng có nghĩa là bạn đồng tình với khẩu hiệu châm biếm “tiền tệ của nhân dân”, hiểu nguồn gốc của nó từ meme của một loại coin chế giễu Bitcoin vào năm 2013, và tham gia vào một phong trào cộng đồng toàn cầu đầy tính hài hước. Một loại Meme coin nổi tiếng khác đã xây dựng một “đội quân” khổng lồ, thông qua câu chuyện hệ sinh thái phức tạp và cơ chế đốt giảm phát, củng cố cảm giác thuộc về và sứ mệnh của những người nắm giữ. Tại đây, đầu tư không còn là phân tích dữ liệu lạnh lẽo, mà là một sự nhận diện đầy cảm xúc và xây dựng cộng đồng.

"Tích lũy và hiện thực hóa “vốn xã hội”. Trong thời đại mạng xã hội, sự chú ý là tài nguyên khan hiếm nhất. Bản chất của Meme coin chính là việc tài chính hóa sự chú ý tập thể. Một Meme coin thành công là một văn hóa gene có khả năng tự sinh sản và lan truyền theo cách virus. Hành động phát hiện và truyền bá một Meme coin nào đó sớm không chỉ có thể mang lại lợi nhuận tài chính mà còn có thể tích lũy “vốn xã hội” đáng kể trong cộng đồng—bạn được xem như là “người tiên tri” có tầm nhìn hoặc “vua meme” thú vị.

sự chú ý thu hút dòng tiền vào

Ba, Khía cạnh hành vi: “Giá trị cảm xúc” và “Bong bóng đầu cơ”

Xét về lịch sử tài chính, Meme coin không phải là một hiện tượng chưa từng có, mà chỉ là hình thức mới nhất của những bong bóng đầu cơ lặp đi lặp lại trong lịch sử loài người ở thời đại số. So sánh nó với những sự kiện bong bóng nổi tiếng trong lịch sử, chúng ta có thể thấy rõ sự tương đồng đáng kinh ngạc.

Giá trị dựa trên câu chuyện. Tất cả các bong bóng đầu cơ đều có cốt lõi là “câu chuyện” thay thế “căn bản” trở thành trung tâm định giá. Vào thế kỷ 17 ở Hà Lan, giá trị của hoa tulip đã tách rời khỏi tính thẩm mỹ của nó như một loại hoa, mà được thúc đẩy bởi câu chuyện “hiếm hoi, độc đáo, biểu tượng địa vị”, một củ giống đặc biệt có thể đổi được một ngôi nhà sang trọng. Vào đầu thế kỷ 21, bong bóng internet, giá trị của các công ty không còn phụ thuộc vào khả năng sinh lời và dòng tiền của chúng, mà dựa trên câu chuyện vĩ đại về “lượt nhấp chuột”, “tăng trưởng người dùng” và “mô hình kinh tế mới”.

Ngày hôm nay, giá trị của Meme coin hoàn toàn dựa trên “sức mạnh cộng đồng”, “biểu tượng văn hóa” và “tinh thần nổi loạn”. Một phát ngôn trên mạng xã hội của một doanh nhân nổi tiếng có ảnh hưởng lớn hơn bất kỳ báo cáo tài chính nào. Điều này tiết lộ một bản chất con người không thay đổi trong thị trường tài chính: con người sẽ luôn bị cuốn hút bởi một câu chuyện hấp dẫn và giấc mơ làm giàu nhanh chóng.

Cảm xúc sợ bỏ lỡ. Trong mỗi bong bóng, “sợ bỏ lỡ” là nhiên liệu cốt lõi thúc đẩy giá tăng phi lý. Khi thấy những người xung quanh trở nên giàu có chỉ sau một đêm nhờ mua một loại Meme coin nào đó, suy nghĩ lý trí thường nhường chỗ cho cảm giác lo âu mãnh liệt. Cảm xúc này được phóng đại vô hạn trong thị trường tiền điện tử, nơi giao dịch toàn cầu diễn ra 24/7 và thông tin lan tỏa với tốc độ ánh sáng.

Trong khi đó, mỗi thời đại đều tìm ra lý do hợp lý cho “lần này không giống như lần trước” cho chính sự bong bóng của nó. Thời kỳ sốt hoa tulip, mọi người tin rằng nhu cầu về cái đẹp là vô hạn; trong thời kỳ bong bóng internet, mọi người tin rằng các mô hình định giá truyền thống đã hoàn toàn thất bại; và trong cơn sốt Meme coin, những người theo đạo tuyên bố rằng “cộng đồng chính là giá trị”, “phi tập trung thay đổi mọi thứ”. Tuy nhiên, lịch sử đã nhiều lần chứng minh rằng khi nhạc dừng lại, câu chuyện phá sản, định luật hấp dẫn cuối cùng sẽ phát huy tác dụng, giá sẽ trở về giá trị nội tại của nó - đối với phần lớn Meme coin, giá trị này gần như bằng không.

Bốn, vượt qua ranh giới của tài chính truyền thống

Mặc dù chúng tôi đã tìm thấy nhiều phép so sánh, nhưng Meme coin không phải là sự sao chép đơn giản của các vai trò truyền thống. Nó thông qua công nghệ blockchain, thực hiện sự giải cấu trúc và vượt qua mô hình tài chính truyền thống, thể hiện những đặc điểm độc đáo của nó.

Ngưỡng thấp và không có tính chất xét duyệt khi phát hành. Trong thế giới truyền thống, việc phát hành cổ phiếu hoặc trái phiếu cần phải trải qua các thủ tục pháp lý phức tạp, bảo lãnh của ngân hàng đầu tư và sự phê duyệt của các cơ quan quản lý, với ngưỡng rất cao. Trong thế giới tiền điện tử, bất kỳ ai cũng chỉ cần bỏ ra một ít chi phí và có một chút kiến thức kỹ thuật, trong vài phút có thể tạo ra và phát hành một đồng Meme của riêng mình. Ngưỡng phát hành cực kỳ thấp đã khiến thị trường bùng nổ theo cách gần như “tăng trưởng hoang dã”, đồng thời cũng dẫn đến sự chênh lệch chất lượng của các dự án và tình trạng lừa đảo lan tràn.

Toàn cầu hóa và tính tức thời của tính thanh khoản. Một cổ phiếu nhỏ trên thị trường giao dịch phi tập trung ở một quốc gia có thể có tính thanh khoản rất kém, khiến nhà đầu tư thông thường khó mua bán. Ngược lại, một đồng Meme hàng đầu, sau khi niêm yết trên các sàn giao dịch phi tập trung hoặc tập trung toàn cầu, có thể thực hiện giao dịch ngay lập tức trên toàn cầu 24/7. Độ sâu và tính thanh khoản liên tục này tạo ra môi trường thuận lợi cho các hành vi đầu cơ cực kỳ cao, điều mà bất kỳ công cụ đầu cơ truyền thống nào cũng khó có thể so sánh.

Khoảng trống quy định và sự mơ hồ về đạo đức. Các hoạt động tài chính truyền thống nằm trong một bức tường quy định nghiêm ngặt, nhằm bảo vệ nhà đầu tư và duy trì sự ổn định của thị trường. Trong khi đó, thế giới tiền điện tử, đặc biệt là lĩnh vực Meme coin, vẫn phần lớn là một “vùng đất không có luật pháp”. Sự thiếu hụt quy định một mặt mang lại cho nó sự tự do và không gian đổi mới lớn, mặt khác cũng khiến cho các hành vi thao túng thị trường, giao dịch nội gián, lừa đảo gần như không bị trừng phạt, đẩy nguyên tắc “người mua tự chịu rủi ro” lên đến mức tối đa.

Meme coin, có thể một cách cực đoan buộc chúng ta phải xem xét lại một số vấn đề cơ bản: Giá trị là gì? Thị trường tài chính ngoài việc phân bổ tài nguyên, còn chứa đựng những cảm xúc và nhu cầu xã hội nào của con người? Nó giống như một “gương”, phản chiếu những bản năng của sự đầu cơ, lễ hội và chủ nghĩa bộ lạc mà luôn tồn tại trong hệ thống tài chính nhưng lại xấu hổ để thừa nhận dưới lớp vỏ lý trí. Nó đã biến những cuộc đầu cơ tần suất cao trong sàn giao dịch thành một trò chơi toàn dân mà mỗi người sử dụng điện thoại thông minh đều có thể tham gia; nó đã biến mạng xã hội của câu lạc bộ tinh hoa thành một cộng đồng số toàn cầu, dựa trên sở thích.

Do đó, đánh giá công bằng nhất về Meme coin có lẽ không phải chỉ đơn giản là gọi đó là “lừa đảo” hay ca ngợi nó là “cách mạng”. Nó giống như một hình đa diện phức tạp:

Đối với những nhà đầu tư đầu cơ đang tìm kiếm sự giàu có nhanh chóng, đây là một sòng bạc kỹ thuật số.

Đối với những người trẻ đang tìm kiếm cảm giác thuộc về, đây là một cộng đồng văn hóa.

Đối với các nhà tài chính, đây là một phòng thí nghiệm tài chính hành vi tuyệt vời.

Đối với các nhà quản lý, đây là một khu vực nguy hiểm cần được quy định.

Đối với toàn xã hội, đó là một câu chuyện ngụ ngôn hiện đại về công nghệ, nhân tính và lòng tham.

Meme coin có thể sẽ giống như hầu hết các bong bóng đầu cơ trong lịch sử, sau cơn cuồng nhiệt sẽ đến một thời gian dài tĩnh lặng, hầu hết các dự án cuối cùng sẽ về zero. Nhưng những gì nó tiết lộ - về sức mạnh của cộng đồng, vai trò của kể chuyện văn hóa trong việc tạo ra giá trị, và tác động sâu sắc của công nghệ đối với tài chính bao trùm - có thể sẽ thay đổi vĩnh viễn cách chúng ta hiểu về “tài chính”. Trong tương lai nơi tài chính truyền thống và tài chính tiền điện tử không ngừng va chạm và hòa nhập, bữa tiệc tưởng chừng như vô lý của Meme coin có thể chính là bản nhạc độc đáo chói tai nhưng không thể bỏ qua.