Meme coin: Cuộc vui tài chính và thí nghiệm cộng đồng trong thời đại số

Meme coin là một trong những hiện tượng nổi bật và cũng gây bối rối nhất trong lĩnh vực tiền điện tử. Từ SHIB, một đồng tiền phát sinh từ meme chú chó Shiba Inu của Nhật Bản, đến Dogecoin nổi lên nhờ sự ngưỡng mộ của CEO một công ty công nghệ, những đồng token bắt nguồn từ trò đùa và phát triển trong cộng đồng này đã liên tục tác động đến giá trị của thế giới tài chính truyền thống với sự biến động giá cả mạnh mẽ và hiệu ứng tài sản khổng lồ.

Chúng thực sự là bong bóng số vô giá trị, hay đại diện cho một loại tài sản hoàn toàn mới? Đặt chúng trước gương của tài chính truyền thống, chúng ta có thể thực hiện một cuộc phân tích vai trò sâu sắc. Chúng ta sẽ phát hiện ra rằng Meme coin không phải là một vai trò đơn lẻ, mà là sự kết hợp và phóng đại của nhiều vai trò bị gạt ra ngoài lề hoặc bị kìm nén trong thế giới tài chính truyền thống, nó vừa là sự giải phóng tối thượng của khao khát đầu cơ, vừa là biểu tượng tài chính của văn hóa cộng đồng, đồng thời có thể là một “gương soi quỷ” để xem xét bản chất của tài chính hiện đại.

Một, mặt thị trường: “xổ số rủi ro cao” và “cổ phiếu ma hoặc trái phiếu rác”

Từ góc nhìn tài chính truyền thống, Meme coin hoàn toàn khác biệt so với các công cụ “đầu tư giá trị” mà nhà đầu tư thông thường tiếp xúc trong tài chính truyền thống (như cổ phiếu blue-chip, trái phiếu chính phủ), đối tượng tương ứng chính xác nhất của nó là xổ số và chip sòng bạc.

Cá cược rủi ro cao hoặc “chip sòng bạc”. Tinh thần của xổ số truyền thống là người mua trả một khoản mất mát chắc chắn, nhỏ (số tiền mua vé), để đánh cược vào khả năng có xác suất cực thấp nhưng lợi nhuận cực cao. Meme coin hoàn toàn tuân theo logic này. Phần lớn người mua không dựa trên phân tích về công nghệ nền tảng, bối cảnh ứng dụng hoặc chiết khấu dòng tiền của nó ------ vì những điều này hầu như không tồn tại trong hầu hết các Meme coin. Quyết định đầu tư của họ xuất phát từ một niềm tin đơn giản: sẽ có người “ngốc hơn” tiếp theo mua lại từ họ với giá cao hơn. Đây là sự thể hiện hoàn hảo của “lý thuyết ngốc” nổi tiếng trong lịch sử tài chính trong kỷ nguyên số.

Khác với xổ số truyền thống, “mở thưởng” của Meme coin không phải là một thời điểm xác định, mà là một quá trình liên tục. Quá trình này được kích hoạt bởi một xu hướng trên mạng xã hội, một nhân vật có sức ảnh hưởng đưa ra tín hiệu, hoặc một cuộc vui cộng đồng bất ngờ. Biểu đồ giá không còn phản ánh các yếu tố cơ bản của doanh nghiệp, mà là biểu đồ điện tâm đồ thời gian thực của cảm xúc tập thể. Những câu chuyện tăng giá 500% trong chốc lát và ngay lập tức “cắt chân” đan xen nhau, tạo thành hoạt động hàng ngày của trò chơi cờ bạc trực tuyến lớn này.

Cổ phiếu “thần kỳ” và “trái phiếu rác” có tính đầu cơ cao. Có thể một số người sẽ so sánh chúng với “cổ phiếu thần kỳ” hoặc “trái phiếu rác” trong thị trường tài chính truyền thống. Thật vậy, chúng chia sẻ những đặc điểm của “rủi ro cao, tiềm năng lợi nhuận cao”. Tuy nhiên, rủi ro của Meme coin thì phức tạp và cực đoan hơn. “Cổ phiếu thần kỳ” ít nhất cũng có một thực thể pháp lý đứng sau, sở hữu tài sản, hoạt động kinh doanh (dù có yếu ớt đến đâu), và bị ràng buộc bởi các cơ quan quản lý chứng khoán. Sự thao túng giá cả dù có tồn tại, nhưng vẫn trong một khuôn khổ pháp lý nhất định. “Trái phiếu rác” mặc dù có rủi ro vỡ nợ cao, nhưng giá cả của chúng vẫn dựa trên xếp hạng tín dụng của bên phát hành, tài sản thế chấp và kỳ vọng dòng tiền trong tương lai, tồn tại một hệ thống phân tích tương đối trưởng thành.

Meme coin, hầu hết được tạo ra trên mạng phi tập trung, không có người kiểm soát thực tế, không có doanh thu kinh doanh, hợp đồng thông minh của nó có thể ẩn chứa lỗ hổng, đội ngũ sáng lập có thể ẩn danh. Điều đáng sợ hơn nữa là “kéo thảm” bỏ trốn, tức là các nhà phát triển đột ngột rút tiền trong quỹ thanh khoản, làm cho giá trị của token giảm xuống còn 0 ngay lập tức. Sự tích lũy của rủi ro hệ thống này khiến mức độ rủi ro của Meme coin vượt xa bất kỳ thứ gì tương tự trong tài chính truyền thống, đưa tính đầu cơ lên một tầm cao chưa từng có.

Hai, mặt văn hóa: “chứng khoán tà giáo” và “tiền tệ xã hội”

Nếu Meme coin chỉ đơn thuần là một trò đánh bạc, có lẽ nó sẽ không có sức sống mạnh mẽ như vậy. Ma lực sâu xa hơn của nó nằm ở chỗ, nó đã thành công trong việc biến công cụ tài chính thành biểu tượng văn hóa và vé tham gia xã hội. Trong khía cạnh này, sự tương đồng tốt nhất của nó là cổ phiếu GME trong “sự kiện GameStop” năm 2021, và đã phát huy đặc tính văn hóa của nó.

Cộng đồng hóa hành vi tài chính và nhận diện danh tính. Mấu chốt của vụ việc GameStop năm đó là các nhà đầu tư lẻ trên một diễn đàn, thông qua việc mua tập thể cổ phiếu GME mà các tổ chức đang bán khống mạnh tay, đã thành công trong việc “nhắm vào” các quỹ đầu cơ của Phố Wall. Trong quá trình này, cổ phiếu GME không còn đơn thuần là chứng chỉ đầu tư cổ phần, mà đã trở thành một “lá cờ”, một “niềm tin”, là “vũ khí” của các nhà đầu tư lẻ chống lại hệ thống tài chính tinh hoa. Việc nắm giữ GME trở thành một tuyên ngôn danh tính: “Tôi là một phần của cộng đồng này, tôi đứng ở phía đối lập với Phố Wall.”

Meme coin đã đưa hành vi tài chính cộng đồng này lên một tầm cao mới. Việc nắm giữ một đồng Dogecoin nổi tiếng có nghĩa là bạn công nhận khẩu hiệu “tiền tệ của nhân dân” của nó, hiểu nguồn gốc của nó từ năm 2013 với meme châm biếm Bitcoin, và tham gia vào một phong trào cộng đồng toàn cầu đầy hài hước. Một loại đồng tiền chó nổi tiếng khác đã xây dựng một “đội quân” khổng lồ, thông qua việc kể chuyện hệ sinh thái phức tạp và cơ chế đốt giảm phát, củng cố cảm giác thuộc về và sứ mệnh của những người nắm giữ. Tại đây, đầu tư không còn là phân tích dữ liệu lạnh lùng, mà là sự nhận diện bản thân đầy nhiệt huyết và sự xây dựng cộng đồng.

"Tích lũy và biến đổi “vốn xã hội”. Trong thời đại mạng xã hội, sự chú ý là nguồn tài nguyên hiếm nhất. Bản chất của Memecoin chính là việc tài chính hóa sự chú ý tập thể. Một Memecoin thành công là một văn hóa gene có khả năng tự sinh sôi và lan truyền theo cách virus. Hành vi phát hiện và lan truyền một Memecoin ở giai đoạn đầu không chỉ có thể mang lại lợi nhuận tài chính mà còn tích lũy được “vốn xã hội” đáng kể trong cộng đồng------ bạn được coi là “người tiên tri” có tầm nhìn hoặc “vua meme” thú vị.

Sự chú ý thu hút dòng tiền vào

Ba, phương diện hành vi: “Giá trị cảm xúc” và “Bong bóng đầu cơ”

Xét về lịch sử tài chính, Meme coin không phải là một quái vật chưa từng có, mà chỉ là hiện thân mới nhất của bong bóng đầu cơ đã lặp đi lặp lại trong lịch sử nhân loại ở thời đại số. So sánh nó với cơn sốt hoa tulip Hà Lan, sự kiện bong bóng Nam Hải và bong bóng internet, chúng ta có thể thấy rõ sự tương đồng đáng kinh ngạc trong lịch sử.

Giá trị được thúc đẩy bởi câu chuyện. Tâm điểm của tất cả các bong bóng đầu cơ là “câu chuyện” thay thế “cơ bản” trở thành trung tâm định giá. Ở Hà Lan thế kỷ 17, giá trị của hoa tulip đã tách rời khỏi giá trị thẩm mỹ của nó như một loài hoa, bị thúc đẩy bởi câu chuyện về “sự hiếm có, độc đáo, biểu tượng địa vị”, một củ “Augustus vĩnh cửu” có thể đổi lấy một ngôi nhà sang trọng. Vào đầu thế kỷ 21, bong bóng internet, giá trị của một công ty không còn phụ thuộc vào khả năng sinh lời và dòng tiền của nó, mà dựa trên “lượt nhấp chuột”, “tăng trưởng người dùng” và câu chuyện lớn về “mô hình kinh tế mới”.

Giá trị của Meme coin hôm nay hoàn toàn được xây dựng dựa trên câu chuyện về “sức mạnh cộng đồng”, “biểu tượng văn hóa” và “tinh thần nổi loạn”. Một bài đăng trên mạng xã hội của CEO một công ty công nghệ nổi tiếng có sức ảnh hưởng vượt xa bất kỳ báo cáo tài chính nào. Điều này tiết lộ một bản chất con người không thay đổi trong thị trường tài chính: con người luôn bị thu hút bởi một câu chuyện hấp dẫn và giấc mơ làm giàu nhanh chóng.

Cảm xúc sợ bỏ lỡ. Trong mỗi bong bóng, “sợ bỏ lỡ” là nhiên liệu chính thúc đẩy giá tăng phi lý. Khi thấy những người xung quanh trở nên giàu có chỉ sau một đêm nhờ việc mua một đồng Meme, suy nghĩ lý trí thường nhường chỗ cho cảm giác lo âu mãnh liệt. Cảm xúc này được khuếch đại vô hạn trong thị trường tiền điện tử, nơi giao dịch diễn ra 24/7 và thông tin lan truyền với tốc độ ánh sáng.

Trong khi đó, mỗi thời đại đều tìm thấy một lý do hợp lý cho “lần này khác” cho chính bong bóng của mình. Thời kỳ cuồng nhiệt hoa tulip, mọi người tin rằng nhu cầu về cái đẹp là vô hạn; trong thời kỳ bong bóng internet, mọi người tin rằng các mô hình định giá truyền thống đã hoàn toàn vô hiệu; và trong cơn sốt Meme coin, các tín đồ kêu gọi “cộng đồng là giá trị” và “phi tập trung thay đổi mọi thứ”. Tuy nhiên, lịch sử đã nhiều lần chứng minh rằng, khi âm nhạc dừng lại, câu chuyện thất bại, quy luật trọng lực cuối cùng sẽ có tác dụng, giá sẽ trở về giá trị nội tại của nó------đối với hầu hết các Meme coin, giá trị này gần như bằng không.

Bốn, vượt qua ranh giới tài chính truyền thống

Mặc dù chúng tôi đã tìm thấy nhiều phép ẩn dụ, nhưng Meme coin không phải là một bản sao đơn giản của các vai trò truyền thống. Nó thông qua công nghệ blockchain, thực hiện việc giải cấu trúc và vượt qua các mô hình tài chính truyền thống, thể hiện những đặc điểm độc nhất của nó.

Ngưỡng phát hành thấp và không có điều kiện tham gia. Trong thế giới truyền thống, phát hành cổ phiếu hoặc trái phiếu cần trải qua các thủ tục pháp lý phức tạp, bảo lãnh của ngân hàng đầu tư và phê duyệt của cơ quan quản lý, ngưỡng rất cao. Trong thế giới tiền điện tử, bất kỳ ai chỉ cần bỏ ra một chi phí rất nhỏ và có một chút kiến thức kỹ thuật, chỉ trong vài phút có thể tạo ra và phát hành một đồng Meme của riêng mình. Ngưỡng phát hành cực thấp đã khiến thị trường bùng nổ theo cách gần như “tăng trưởng hoang dã”, đồng thời cũng dẫn đến sự không đồng đều về chất lượng dự án và sự lừa đảo tràn lan.

Toàn cầu hóa và tính tức thời của thanh khoản. Một “cổ phiếu ma” giao dịch trên thị trường OTC của Mỹ có thể có tính thanh khoản rất kém, khiến nhà đầu tư thông thường khó mua bán. Trong khi đó, một đồng Meme hàng đầu, sau khi được niêm yết trên các sàn giao dịch phi tập trung hoặc tập trung toàn cầu, có thể thực hiện giao dịch toàn cầu tức thời 24/7. Tính thanh khoản sâu sắc và không ngừng này tạo ra môi trường thuận lợi cho các hành vi đầu cơ cường độ siêu cao, điều mà bất kỳ công cụ đầu cơ truyền thống nào cũng khó có thể so sánh.

Khoảng trống quản lý và sự mơ hồ về đạo đức. Các hoạt động tài chính truyền thống nằm trong một cái ô bảo vệ quản lý nghiêm ngặt, nhằm bảo vệ nhà đầu tư và duy trì sự ổn định của thị trường. Trong khi đó, thế giới tiền điện tử, đặc biệt là lĩnh vực Meme coin, phần lớn vẫn là một “vùng đất không có luật pháp”. Sự thiếu vắng quản lý vừa mang lại cho nó tự do và không gian đổi mới lớn, vừa khiến cho việc thao túng thị trường, giao dịch nội gián, lừa đảo và các hành vi khác gần như không bị trừng phạt, đẩy nguyên tắc “người mua tự chịu rủi ro” đến mức cực đoan.

Meme coin, có thể theo cách cực đoan buộc chúng ta phải xem xét lại một số vấn đề cơ bản: giá trị là gì? Thị trường tài chính ngoài việc phân bổ nguồn lực, còn mang lại những cảm xúc và nhu cầu xã hội nào của con người? Nó giống như một “gương soi yêu quái”, phản ánh sự đầu cơ, sự cuồng nhiệt và bản năng bộ lạc vốn luôn tồn tại trong hệ thống tài chính nhưng lại xấu hổ khi thừa nhận dưới lớp vỏ lý trí. Nó đã biến đầu cơ tần suất cao trong phòng giao dịch Phố Wall thành một trò chơi toàn dân mà mọi người dùng điện thoại đều có thể tham gia; nó đã biến mạng xã hội của các câu lạc bộ tinh hoa thành các cộng đồng số toàn cầu, dựa trên sở thích.

Vì vậy, đánh giá công bằng nhất về Meme coin có lẽ không chỉ đơn giản là chỉ trích nó là “lừa đảo” hoặc ca ngợi nó là “cách mạng”. Nó giống như một hình đa diện phức tạp:

Đối với những con bạc đang tìm kiếm sự giàu có nhanh chóng, nó là một sòng bạc kỹ thuật số.

Đối với những người trẻ đang tìm kiếm cảm giác thuộc về, đây là một cộng đồng văn hóa.

Đối với các học giả tài chính, đây là một phòng thí nghiệm hành vi tài chính tuyệt vời.

Đối với các nhà quản lý, đây là một vùng nguy hiểm cần được quy định.

Đối với toàn xã hội, đó là một câu chuyện hiện đại về công nghệ, nhân tính và lòng tham.

Meme coin có thể sẽ giống như hầu hết các bong bóng đầu cơ trong lịch sử, sau sự cuồng nhiệt sẽ đến một thời gian dài im lặng, hầu hết các dự án cuối cùng sẽ trở về con số không. Nhưng những gì nó tiết lộ------về sức mạnh của cộng đồng, vai trò của câu chuyện văn hóa trong việc tạo ra giá trị, và tác động sâu sắc của công nghệ đối với tài chính bao trùm------có thể sẽ thay đổi mãi mãi cách chúng ta hiểu về “tài chính”. Trong tương lai khi tài chính truyền thống và tài chính tiền điện tử liên tục va chạm và hòa nhập, cuộc vui tưởng chừng như vô lý của Meme coin, có thể chính là một bản nhạc độc đáo chói tai nhưng không thể bỏ qua.